Kanał 1957
Kanał – polski fabularny film wojenny z 1956 w reżyserii Andrzeja Wajdy, poświęcony powstaniu warszawskiemu.
Film, oparty na opowiadaniu Kanał (1956) Jerzego Stefana Stawińskiego i zrealizowany według jego scenariusza,
ukazuje jeden z końcowych epizodów powstania na Mokotowie i w Śródmieściu. Akcja filmu skupia się wokół postaci porucznika „Zadry” (Wieńczysław Gliński),
który próbuje dokonać ewakuacji swego oddziału do Śródmieścia podziemnymi kanałami ściekowymi,
a także wokół darzących siebie uczuciem podchorążego „Koraba” (Tadeusz Janczar) oraz łączniczki „Stokrotki” (Teresa Iżewska).
Pierwotnie Kanał na ekrany kin miał przenieść Andrzej Munk. Ten jednak odmówił, argumentując swoją decyzję niemożnością nakręcenia filmu w naturalnych plenerach.
Wówczas zadania realizacji Kanału podjął się Wajda, który wespół ze swym asystentem Kazimierzem Kutzem
część problematycznych scen (na przykład dziejących się w kanałach) nakręcił w łódzkim atelier.
Kanał pierwotnie wywołał spore kontrowersje, spotykając się z krytyką za przedstawienie powstańców w tonie antyheroicznym.
Jednak gdy dzięki projekcji na 10. MFF w Cannes w 1957 zdobył Nagrodę Specjalną Jury, ex aequo z filmem Siódma pieczęć (1957) Ingmara Bergmana,
sposób postrzegania filmu Wajdy i Stawińskiego się zmienił. Zwłaszcza po drugiej stronie żelaznej kurtyny Kanał był odczytywany jako dzieło tożsame z filozofią egzystencjalną.
Na film Wajdy, współcześnie uznawany za początek polskiej szkoły filmowej, odpowiedział Andrzej Munk filmem Eroica (1957),
gdzie przedstawił w odmienny sposób problematykę narodowych mitów bohaterskich.
Fabuła:
Akcja filmu oparta jest na autentycznej historii plutonu Armii Krajowej,
który w obliczu nieuchronnej klęski powstania warszawskiego próbował ewakuować się z Mokotowa do Śródmieścia podziemnymi kanałami ściekowymi.
Film zaczyna się wprowadzeniem ze strony lektora, który sugeruje, że przedstawione na ekranie wydarzenia miały miejsce pod koniec września 1944 roku.
Przez zrujnowaną Warszawę maszeruje pluton dowodzony przez porucznika „Zadrę”, który jest przekonany o nieuchronnej klęsce powstania,
ale nie zamierza uświadamiać o tym swoich podkomendnych. Plutonowi w chwili odpoczynku towarzyszy kompozytor Michał,
który przygrywa na fortepianie we wnętrzu jednego z opuszczonych budynków. Powstańcy wymieniają luźne uwagi, flirtują, śmieją się.
Podczas jednej z konwersacji młody oficer o pseudonimie „Smukły” wdaje się w rozmowę z dziewczyną leżącą na noszach i pyta ją o odniesioną ranę.
Dziewczyna bagatelizuje zapytanie, jednak kiedy sanitariusze ją podnoszą, Smukły zauważa, że straciła nogę.
W tym samym czasie Michał podczas rozmowy telefonicznej ze swoją rodziną dowiaduje się, że powstanie zakończyło się klęską.
Pluton dowiaduje się, że ma dwa wyjścia: walczyć z Niemcami do upadłego lub próbować ewakuować się kanałami.
Jeden z powstańców, podchorąży „Korab”, romansuje z łączniczką „Stokrotką”. Scenę miłosną przerywa nagły ostrzał z karabinu maszynowego.
Kochankowie uciekają z pomieszczenia, w którym przebywali, po czym wraz z resztą oddziału stawiają czoła atakującemu go oddziałowi niemieckiemu.
W trakcie walk Niemcy próbują zdetonować barykady przy pomocy miny samobieżnej Goliath. „Korabowi” udaje się jednak dobiec do maszyny i odciąć kabel,
za pomocą którego mina jest sterowana. W trakcie owego czynu „Korab” zostaje ranny, jednak jeden z powstańców w porę go ratuje.
Następnego dnia „Zadra” rozkazuje swoim podkomendnym zejść do kanałów. Ranny „Korab” zostaje otoczony opieką przez „Stokrotkę”.
Pluton dzieli się na trzy grupy: jedną z nich kieruje „Zadra”, drugą tworzą Michał, porucznik „Mądry” i flirtująca z nim łączniczka „Halinka”,
natomiast trzecią formują „Korab” i „Stokrotka”. Zmagając się z brakiem tlenu, odorem rozkładających się zwłok oraz ciągłym zagrożeniem ze strony Niemców,
niektórzy powstańcy tracą zmysły. Michał, recytując Boską komedię Dantego Alighieri, zaczyna się błąkać po kanałach z okaryną w dłoniach. „Stokrotka” wraz z „Korabem”
dociera do wyjścia, które jednak okazuje się zakratowane żelaznymi prętami, w następstwie czego oboje oczekują na śmierć.
Gdy „Mądry” wyjawia „Halince”, że ma żonę i dzieci, ona popełnia z rozpaczy samobójstwo.
Ostatecznie „Mądry” wychodzi z kanałów tylko po to, żeby trafić wraz z innymi powstańcami do niemieckiej niewoli.
W tym czasie grupa „Zadry” próbuje wydostać się na powierzchnię przez inny, zaminowany wylot.
Próbując odbezpieczyć granat, „Smukły” zostaje rozerwany na strzępy w wyniku wybuchu, toruje jednak drogę pozostałym członkom grupy.
Wychodząc z kanałów, „Zadra” przekonuje się, że przy nim jest tylko sierżant „Kula”, który nie zameldował mu o odłączeniu się reszty powstańców od grupy.
W porywie gniewu „Zadra” zabija niesubordynowanego podkomendnego i wraca z powrotem do kanałów, aby odnaleźć pozostałych członków plutonu.
Obsada:
Tadeusz Janczar – podchorąży Jacek „Korab”
Teresa Iżewska – łączniczka „Stokrotka”
Wieńczysław Gliński – porucznik „Zadra”
Tadeusz Gwiazdowski – sierżant „Kula”
Stanisław Mikulski – „Smukły”
Emil Karewicz – porucznik „Mądry”
Władysław Sheybal – kompozytor Michał „Ogromny”
Teresa Berezowska – łączniczka „Halinka”
Zofia Lindorfówna – kobieta szukająca córki
Maria Kretz – kobieta z urwaną nogą
Jan Englert – „Zefir”
Kazimierz Dejunowicz – kapitan „Zabawa”
Zdzisław Leśniak – „Mały”
Maciej Maciejewski – porucznik „Gustaw”
Adam Pawlikowski – Niemiec przy wylocie kanału
Link do obejrzenia całego filmu zamieszczam poniżej film jest dostępny w wersji Polskiej w serwisie CDA.pl
Kanał 1957